به نام خلیج‌فارس

خبر این بود: به گفته دو مقام آمریکایی، دونالد ترامپ قصد دارد در سفر هفته آینده خود به عربستان سعودی اعلام کند که ایالات متحده از این پس «خلیج فارس» را «خلیج عربی» یا «خلیج عربستان» خواهد نامید. البته تا لحظه تنظیم این گزارش تایید یا تکذیبیه‌ای منتشر نشده اما با فرض صحت این خبر، نه‌تنها بر مذاکرات ایران و آمریکا تاثیر منفی می‌گذارد بلکه روابط ایران با دولت‌های عربی را که چندی است در ریل درستی قرار گرفته نیز تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.

کشورهای عربی مدت‌هاست خواستار تغییر نام جغرافیایی این پهنه آبی در جنوب ایران شده‌اند، در‌حالی‌که ایران بر پیوند تاریخی خود با این منطقه تأکید دارد. آسوشیتدپرس مدعی است که مقامات آمریکایی به شرط فاش‌ نشدن نامشان درباره این موضوع حساس صحبت کردند. کاخ سفید و شورای امنیت ملی آمریکا نیز به درخواست‌ها برای اظهار‌نظر دراین‌باره پاسخ ندادند. رسانه‌ها متذکر شده‌اند که ترامپ می‌تواند برای مقاصد رسمی آمریکا نام این پهنه آبی را تغییر دهد، اما نمی‌تواند به جهان دیکته کند که چه نامی برایش به‌ کار ببرد. سازمان هیدروگرافی بین‌المللیIHO که آمریکا هم عضو آن است، مسوول یکپارچه‌سازی نقشه‌برداری و نام‌گذاری دریاها و آبراه‌های جهان است. البته کشورها می‌توانند در اسناد داخلی خود از نام‌های متفاوت استفاده کنند. با‌این‌حال، هیات نام‌گذاری جغرافیایی ایالات متحده (BGN) در سند فوریه ۲۰۲۰ ترجیح عنوان «Persian Gulf» را پیشنهاد داده است.
نام این پهنه آبی برای ایرانیان با تاریخ طولانی کشورشان به یک مساله حیاتی تبدیل شده است. در سال ۲۰۱۷، در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ، زمانی که او از نام خلیج عربی برای این آبراه استفاده کرد، اختلاف‌نظر ایجاد شد. حسن روحانی، رئیس‌جمهور وقت ایران، پیشنهاد کرد که ترامپ باید «جغرافیا بخواند». محمدجواد ظریف، وزیر خارجه وقت ایران، هم در همان زمان در فضای مجازی نوشت: «همه می‌دانستند دوستی ترامپ را می‌توان به بالاترین قیمت خرید؛ حالا می‌دانیم جغرافیایش را هم.»
ترامپ قرار است علاوه بر عربستان سعودی از قطر و امارات که آنها نیز در این پهنه آبی قرار دارند، بازدید کند. این سفر که در ابتدا به‌عنوان اولین سفر خارجی ترامپ از زمان روی کار آمدنش در ۲۰ ژانویه برنامه‌ریزی شده بود، در حالی صورت می‌گیرد که ترامپ تلاش کرده است به کشورهای خلیج فارس نزدیک‌تر شود، زیرا او به دنبال سرمایه‌گذاری مالی آنها در ایالات متحده و جلب حمایتشان در درگیری‌های منطقه‌ای، از جمله حل جنگ اسرائیل و حماس در غزه و محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران است. این اقدام چند ماه پس از آن صورت می‌گیرد که ترامپ گفت ایالات متحده از خلیج مکزیک به عنوان خلیج آمریکا یاد خواهد کرد.

هشدار صریح به ترامپ

خبر آسوشیتدپرس با واکنش صریح و تند مقامات ایران مواجه شد؛ سید عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران می‌گوید که «اغراض سیاسی برای تغییر نام تاریخی خلیج فارس، نشان‌دهنده نیت خصمانه علیه ایران و مردم آن است.» عراقچی روز چهارشنبه و در صفحه شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «نام خلیج فارس، مانند بسیاری از نام‌های جغرافیایی، ریشه عمیق در تاریخ بشر دارد. ایران هرگز به استفاده از نام‌هایی مانند دریای عمان، اقیانوس هند، دریای عرب یا دریای سرخ اعتراضی نداشته است. استفاده از این نام‌ها به معنای مالکیت هیچ ملت خاصی نیست، بلکه نشان‌دهنده احترام مشترک به میراث جمعی بشریت است.» او همچنین نوشت: «در مقابل، اغراض سیاسی برای تغییر نام تاریخی خلیج فارس، نشان‌دهنده نیت خصمانه علیه ایران و مردم آن است و به‌شدت محکوم می‌شود. چنین اقدامات مغرضانه‌ای، توهین به همه ایرانیان، صرف نظر از پیشینه یا محل اقامت آنهاست.» وزیر خارجه ایران ابراز امیدواری کرد که «شایعات مضحکی که در مورد نام خلیج فارس وجود دارد، چیزی بیش از یک کمپین دروغ‌پراکنی توسط افراد «همیشه جنگ‌طلب» برای خشمگین کردن ایرانیان در سراسر جهان و تحریک آنها نباشد.»
رئیس دستگاه دیپلماسی در ادامه نوشت: «مطمئنم که رئیس‌جمهور آمریکا می‌داند که نام خلیج فارس قرن‌ها قدمت دارد و توسط همه نقشه‌نگاران و نهادهای بین‌المللی به ‌رسمیت‌ شناخته شده است و حتی تا همین اواخر دهه ۱۹۶۰ توسط همه رهبران منطقه در مکاتبات رسمی خود استفاده می‌شد.» عراقچی تاکید کرد که «هرگونه اقدام کوته‌بینانه در این زمینه هیچ اعتبار یا اثر قانونی یا جغرافیایی نخواهد داشت، جز آنکه خشم همه ایرانیان از هر قشر و عقیده سیاسی در ایران، ایالات متحده و سراسر جهان را به دنبال خواهد آورد». محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس هم نسبت به ادعای خبرگزاری آسوشیتدپرس مبنی بر اینکه رئیس‌جمهور آمریکا قصد دارد از این پس خلیج فارس را با نام جعلی آن بنامد واکنش نشان داد. قالیباف در صفحه شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: از کتابخانه مجلس خواستم چند نقشه تاریخی خلیج فارس را که در بایگانی موجود است منتشر کنند.
گفتند این‌قدر زیاد است که به هر کدام از سیاستمداران متوهم چند نسخه می‌رسد. وی افزود: «شاید کفش و لباس با دلار و درهم خریدنی باشد ولی تاریخ و جغرافیا خریدنی نیست، عِرض خود می‌بری و زحمت ما می‌داری…» فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت، نیز در حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «خلیج فارس فقط یک نام جغرافیایی نیست، بخشی از هویت تاریخی ملت ایران است. کسانی که به دنبال تغییر نام «خلیج فارس» هستند، تاریخ چندهزارساله ایران را درک نکرده‌اند. این تحرکات بی‌حاصل، بیشتر از آنکه ما را تحریک کند، بی‌اعتباری شما را آشکار می‌کند.»
سیدستار هاشمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، هم در این خصوص در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «نام ماندگار ‎خلیج فارس تا ابد در این گوشه دنیا در دل‌ها و جان‌ها زنده خواهد بود و روسیاهی این زمستان نیز بر چهره مستبدان عالم خواهد ماند! تاریخ و اصالت را با قلدری و معاملات سیاسی نمی‌توان تغییر داد!» علی نجفی خوشرودی، معاون بین‌الملل و همکاری‌های منطقه‌ای معاون اول رئیس‌جمهور هم در واکنش به اخبار منتشر‌شده مبنی بر قصد ترامپ برای تغییر نام خلیج فارس و استفاده از یک نام جعلی به جای آن در سفر به منطقه، در شبکه ایکس نوشت:«احتمالا ‎ترامپ یا مشاوران او، درس تاریخ و جغرافیا را خوب نیاموخته‌اند! هیجانات سیاسی، تاریخ را تغییر نمی‌دهد. تصمیمات مجعول، با غرور ملی ایرانیان مواجه خواهد شد.»
همزمان ظریف با بازنشر توئیت عراقچی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «ایرانیان سرافراز، درود بر شما. آنچه پیرامون استفاده از نام ساختگی برای خلیج‌فارس شنیده می‌شود هر ایرانی میهن‌دوست از هر گرایشی را به خشم می‌آورد.» وی ادامه داد: «برای ایران، به جهانیان و ساکنان کاخ سفید نشان خواهیم داد که ایرانیان، همراه و هم‌زبان، این سوداگری کوته بینانه را برنمی‌تابند.» همچنین ظریف روز گذشته با انتشار تصویری در صفحه اینستاگرام خود نشان داد که کارزار همبستگی برای خلیج‌فارس را امضا کرده است. حجت الاسلام و المسلمین سید حسن خمینی، یادگار امام، نیز با اشاره به زمزمه احتمال تغییر نام خلیج فارس توسط ترامپ، گفت: «خیلی‌ها شاید بخواهند اسم خلیج فارس را به گونه‌ای دیگر بیان کنند، اما خلیج فارس همیشه خلیج فارس بوده و کسانی که بخواهند نام آن را تغییر دهند خود را مضحکه کرده‌اند.»
در عین حال رضا نصری، دیپلمات ارشد روابط بین‌الملل، در مطلبی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «چنانچه ترامپ اعلام کند که از این پس ایالات متحده، خلیج فارس را با نام جعلی «خلیج عربی» خواهد خواند، بی‌تردید این اقدام با موجی از اعتراضات گسترده از سوی میلیون‌ها ایرانی مهاجر، هم در سراسر ایالات متحده و هم در برابر سفارت‌خانه‌های آمریکا در نقاط مختلف جهان، روبه‌رو خواهد شد.» وی در این ارتباط تاکید کرد: «هیچ‌چیز به اندازه استفاده از یک نام جعلی برای خلیج فارس نمی‌تواند ایرانیان با دیدگاه‌های سیاسی گوناگون را این‌گونه علیه آمریکا متحد کند.»

اهداف و تبعات یک تصمیم خطرناک برای منطقه خلیج فارس
خوش‌رقصی ترامپ برای کشورهای عربی
دنیای اقتصاد: در آستانه سفر رئیس‌جمهور آمریکا به منطقه خلیج فارس، آسوشیتدپرس و دیلی‌میل مدعی شدند که ترامپ قصد دارد در جریان سفر به عربستان، امارات و قطر، نام یک پهنه آبی دیگر را تغییر دهد؛ حذف نام تاریخی خلیج فارس برای نزدیک‌تر شدن به کشورهای عربی.
بر اساس این ادعا، ترامپ قصد دارد با تغییر موضع رسمی آمریکا اعلام کند که از این پس آمریکا، «خلیج فارس» را با نام جعلی «خلیج عربی» خطاب خواهد کرد؛ همان‌گونه که خلیج مکزیک را به خلیج آمریکا تغییر نام داد. خبری که به‌سرعت با واکنش و محکومیت گسترده ایرانیان مواجه شد. ترامپ سال ۲۰۱۷ هم با به ‌کار بردن این عنوان جعلی واکنش تند مقامات ایرانی را برانگیخت.
پیش‌تر نیز مقامات روسیه و چین در بیانیه‌های پایانی همکاری خود با شورای همکاری خلیج فارس، از عنوان جعلی خلیج عربی استفاده کرده بودند که با واکنش تند ایران مواجه شد. با‌این‌حال اقدام ترامپ فراتر از صرف بیانیه است و دستورکاری ضد‌ایرانی را که نقض تمامیت سرزمینی جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌رود دنبال می‌کند که مخالفت‌های همه‌جانبه ایرانیان نه‌تنها در داخل کشور، بلکه در سراسر جهان را به دنبال خواهد داشت.

اما اهداف این دستورکار را می‌توان از چند منظر مورد بررسی قرار داد

اول؛ اتخاذ این تصمیم آن هم در آستانه سفر به عربستان، امارات و قطر که با هدف جذب سرمایه‌گذاری‌های این سه کشور ثروتمند برنامه‌ریزی شده، بنا دارد همراهی آمریکا با خواسته‌های دولت‌های عربی را نشان داده و آن را به‌عنوان عامل و اهرمی برای جذب بیشتر دارایی‌های آنها مورد استفاده قرار دهد. درخواست جذب یک‌‌تریلیون دلار از عربستان برای سرمایه‌گذاری در اقتصاد آمریکا و درخواست‌های مشابه از سایر بازیگران شورای همکاری بخشی از این مساله را بازتاب می‌دهد.
دوم؛ در شرایطی که ترامپ دستاورد سیاسی قابل‌توجهی در ارتباط با جنگ اوکراین و دو مساله اصلی خاورمیانه، یعنی برنامه هسته‌ای ایران و آتش‌بس غزه به دست نیاورده و عربستان سعودی هم اعلام کرده عادی‌سازی با اسرائیل در جریان این سفر در دستورکار قرار ندارد، به دنبال این است که به تعبیر خودش کارت جدیدی را روی میز دولت‌های عربی خلیج فارس قرار دهد تا به عنوان یک تغییردهنده بازی عمل کند.
سوم؛ از همین زاویه ترامپ قصد دارد روابط در حال تقویت ایران و کشورهای عربی خلیج فارس و در راس آنها عربستان سعودی را تحت‌الشعاع این سفر قرار دهد و به زعم خودش همچون سال ۲۰۱۷ایران را به دستورکار و تهدید اصلی تبدیل کند، حال آنکه اولویت‌های شورای همکاری خلیج فارس دیگر دنباله‌روی از فشار و تهدید علیه ایران نیست. تغییر اولویت‌های عربستان، امارات و قطر و سایر بازیگران شورای همکاری به توسعه اقتصادی و رونمایی از سندهای چشم‌انداز 2030، 2035 و 2040 و هم‌زمانی آن با احیای روابط دیپلماتیک و ارتقای روابط با ایران به سطح سفارت، سفر ترامپ را متفاوت از سفر 8 سال پیش می‌کند.
و چهارم؛ این اقدام ضدایرانی بخش دیگری از دیپلماسی قهری ترامپ را انعکاس می‌دهد که از زمان بازگشت به کاخ سفید و اعلام دوباره فشار حداکثری در ارتباط با ایران در حال اجراست و بنا دارد با طرح مسائل خارج از میز مذاکره، امتیازات حداکثری را طلب کند. ترکیب راهکار دیپلماتیک با فشار، تهدید و اجبار یا همان سیاست شناخته‌شده چماق و هویج، تفاوت سیاست جدید ترامپ با سیاست جو بایدن و همچنین دور اول ترامپ را به‌خوبی نشان می‌دهد.
اما تبعات این تصمیم در صورت اعلان و اجرا می‌تواند در روابط دو سوی ساحل خلیج فارس دربردارنده پیام‌ها و پیامدهایی نیز باشد: به‌رغم بهبود روابط ایران و پایتخت‌های عربی خلیج فارس به استثنای بحرین در طول دو سال گذشته، اما همچنان برخی مسائل حل‌نشده و اختلاف‌زا در روابط ایران با برخی بازیگران مجموعه شورای همکاری به‌ویژه امارات وجود دارد که تصمیم ترامپ می‌تواند منجر به کشمکش‌های جدید بر سر داستان جزایر ایرانی خلیج فارس شود. در شرایطی که امارات با محوریت امارت ابوظبی سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای را در حوزه‌های حقوقی، سیاسی، رسانه‌ای و علمی-دانشگاهی بر سر جزایر بوموسی و تنب بزرگ و کوچک به عمل آورده و در تلاش برای تبدیل آن به یک مناقشه بین‌المللی با حمایت برخی کشورهای عربی و غربی است، این تصمیم می‌تواند نقش کاتالیزور برای اقدامات بعدی باشد و منجر به فعال شدن دیگر اختلافات از جمله میدان گازی آرش بین ایران و کویت شود.

چه باید کرد؟

انتظار عاقلانه و هوشمندانه این است که ایران فراتر از صرف محکومیت و به راه انداختن کارزارهای حمایت که اقدامات بسیار درست، بجا، فوری و عاجلی به شمار می‌روند و تقویت کننده روح ملی‌اند، چند گام اساسی‌تر را در زمان‌بندی‌های مختلف در دستور کار قرار دهد.
گام اول، طرح یک شکایت رسمی-حقوقی در سازمان ملل مبتنی بر این چارچوب است که چنین ماجراجویی‌های خطرناکی می‌تواند بدعت‌های جدیدی در روابط بین کشورها ایجاد کند و ناقض اصول منشور ملل متحد باشد.
در گام دوم، ایران باید ضمن آمادگی و ارسال پیام‌های هشدارآمیز، نسبت به توسعه روابط و حل اختلافات از مسیر دیپلماسی اقدام کند. طبیعتا طرح چنین ادعاهایی علیه ایران در فضای توسعه روابط به‌مراتب هزینه‌های کمتری را در زمانی که ایران و شورای همکاری در فضای تقابل باشند بر جای خواهد گذاشت.
در گام سوم، ایران باید به خنثی‌سازی تهدیداتی بپردازد که عمدتا از سوی برخی کشورهای اروپایی مطرح می‌شود. تجربه سال‌هایی که تهران و پایتخت‌های اروپای غربی در فضای دوستانه تعاملات گسترده‌ای داشتند، نشان می‌دهد که توسعه روابط با اروپا و حل اختلافات می‌تواند همراهی این بازیگران با برخی ادعاها از سوی کشورهای عربی را عقیم بگذارد.
در گام چهارم که گام بنیادی‌تری است و متاسفانه عمده اتفاقات سال‌های گذشته محصول نادیده‌انگاری آن بوده، این واقعیت مهم است که ایران باید نسبت به نقش و جایگاه تاریخی خود در مناسبات جدید قدرت جهانی که عمدتا اقتصادمحور و مبتنی بر بده‌بستان است، درک پویاتری از جایابی و جایگاه‌یابی در روندها و فرآیندهای بین‌المللی پیدا کند و خود را با سازوکارهای آن تطبیق دهد. تا زمانی که خلیج فارس تحت اشراف اقتصادی، فناوری، تجاری و مالی بازیگران شورای همکاری قرار داشته باشد و ایران غایب بزرگ آن به شمار آید، نقش و جایگاه آن به‌راحتی نادیده گرفته می‌شود و سهم آن از کیک اقتصاد جهانی روز‌به‌روز کاهش پیدا می‌کند.

تاریخ ۲۵۳۷ ساله «خلیج ‌فارس»
دنیای اقتصاد: آسوشیتدپرس اعلام کرده که دونالد ترامپ در جریان سفر به عربستان، نام «خلیج فارس» را به «خلیج عربی» تغییر می‌دهد. به نظر می‌رسد رئیس‌جمهور آمریکا تلاش دارد این تغییر نامگذاری را با دو هدف جلب سرمایه‌گذاری مالی کشورهای عربی در ایالات متحده از یک سو و حمایت آنها از سیاست‌های منطقه‌ای این کشور انجام دهد‌، ضمن اینکه ترامپ روابط مالی در کسب‌وکارهای شخصی خود با این کشورها دارد. با‌این‌حال نام « خلیج فارس» در اسناد تاریخی با سابقه 2هزار و 537ساله را نمی‌توان تغییر داد.
یکی از قدیمی‌ترین اسنادی که درباره نامگذاری خلیج فارس وجود دارد به کتیبه‌ای مربوط به 512سال پیش از میلاد باز می‌گردد که در موزه قاهره نگهداری می‌شود. در این کتیبه از دریای پارس نامی به میان آمده که ارتبط بین کشورهای امپراتوری هخامنشیان از طریق آن انجام می‌شود.
جالب اینکه اولین‌باری که نام «عربی» را برای خلیج فارس به کار بردند‌، در مصر و در زمان جمال‌ عبدالناصر بود. البته بعدتر دیگران هم این نام جعلی را دنبال کردند تا تاریخی برای خود ساخته باشند. هرودوت، مورخ یونانی، هم اقوام ساکن در حاشیه این خلیج را پارس‌ها خوانده و از این دریا به نام دریای پارس یاد کرده است. بعد از او سایر مورخان و جغرافی‌دانان رومی و یونانی هم از همین اصطلاح استفاده کردند. در دوره‌های بعد، یعنی پس از اسلام و دوره اسلامی، هم جغرافیدانان و مورخانی مانند مقدسی، طبری، مسعودی، ابن‌حوقل، یعقوبی، «بحر فارس» یا «الخلیج الفارسی» را در متون خود به کار بردند‌، همچنان که سفرنامه‌نویسان اروپایی در دوره صفوی و قاجار نیز تنها به استفاده از «خلیج فارس» اکتفا کردند.
این سابقه تاریخی باعث شده که سازمان ملل تحت فشارهای یک یا چند کشور قرار نگیرد و هر گونه استفاده از نامی جز «خلیج فارس» را بدون مبنا بداند. نمونه آن در تاریخ ۱۴ مه ۱۹۹۹ که این نهاد بین‌المللی عنوان کرد که «اصطلاح خلیج فارس به‌عنوان نام جغرافیایی استاندارد برای منطقه دریایی بین شبه‌جزیره عربستان و جمهوری اسلامی ایران در اسناد، نشریات و بیانیه‌های صادره از دبیرخانه استفاده می‌شود». موضع سازمان ملل سبب شده تنها از نام درست و استاندارد «خلیج فارس» استفاده و هر گونه تحریف به نام «خلیجِ» تنها یا گذاشتن واژه «عربی» در کنار آن با واکنش ایران مواجه شود. جهان نسبت به نام «خلیج فارس» حساسیت زیادی دارد و صاحب‌نظران به استناد به اسناد تاریخی هر‌گونه نام‌گذاری دیگر را جعلی و ساختگی می‌دانند.
نمونه آن را امروز صبح در واکنش به این خبر می‌بینیم که جمع بزرگی نسبت به این مساله نگرانی‌ خود را ابراز کرده‌اند. بر دولت و حاکمیت است که از تاریخ و فرهنگ این سرزمین دفاع و با زبان دیپلماسی و مذاکره، راه را بر هر گونه جعل اسم در این منطقه ببندند. https://meliyat.com/vdcd.z0o2yt0ska26y.html

منبع : دنیای اقتصاد